ÇATILARINA GÖRE FİİLLER, FİİLDE ÇATI, FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI, FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI NESNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI, ÇATI NEDİR FİİLDE ÇATI, 10.SINIF FİİLDE ÇATI KONUSU, DERS NOTLARI, PDF, TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI
FİİLLERDE ÇATI
(Özne - Yüklem, Nesne - Yüklem İlişkisi)
Fiillerin özne ve nesnelerine göre yansıttıkları anlam özelliklerine çatı denir. Fiiller çatı bakımından iki grupta incelenir:
DİKKATTT:
Değerli takipçilerimiz.. bir konuyu en iyi şekilde öğrenmenin ilk kuralı konu ile alakalı kavram haritasını ve tabloyu ezberlemektir.. bu yüzden aşağıdaki tabloyu muhakkak ezberleyinizzz.
BU SAYFADA NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİL ÇATILARI YER ALMAKTA....
ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN FİİLDE ÇATILAR İÇİN TIKLA
Çatı ile ilgili özellikler:
1. Çatı, yüklemi fiil olan sözcüklerde aranır yani isimlerin yüklem oldukları cümlelerde çatı özelliği söz konusu değildir.
2. Yüklem fiilse yüklem üzerinde özel çatı eki –l, –n, –ş (özne-yüklem); –t, –r, –tir (nesne-yüklem) çatı eki olup olmadığına bakmalıyız.
ÖR: SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?
A) Kristalleri parlatabilmek için birkaç çeşit sıvı aldım.
B) Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın "Çocuk ve Allah" isimli eserini okudum.
C) İçimi kemiren o düşüncelerden de kurtuldum.
D) İş yerinden en geç ayrılan ekip, bizdik.
E) Cümlelerimi sizin anlayabileceğiniz düzeyde oluşturdum.
ÇÖZÜM: A, B, C, E seçeneklerinde yüklemler fiil olduğu için çatı söz konusudur. D seçeneğinde ise yüklem zamirden oluştuğu için bu cümlede çatı aranmaz.
Yanıt D
A) Nesnelerine Göre Fiil Çatıları :
(Nesne - yüklem İlişkisi )
1. Geçişli Çatılı Fiiller
Nesne alabilen, yani yüklem olarak kullanıldıkları cümlelerde, istenirse, nesne bulundurulabilen fiillerdir. "Neyi, kimi" sorularına cevap verebilirler. Öznenin yaptığı iş, bir varlık üzerinde gerçekleşir.
****NOT: "Onu" sözcüğü alabilen fiiller, geçişli çatılıdır.***
Doldurmak > Neyi doldurmak? Bardağı Nesne
Okşamak > Kimi okşamak? => Çocuğu Nesne
Yırtmak > Neyi yırtmak? => Parayı Nesne
Taşımak, silmek, kırmak, boyamak, seyretmek, ütülemek, dikmek... gibi fiiller onu sözcüğünü alabildiği için geçişlidir.
UYARI: Dikkat en çok karıştırılan nokta burası....
Geçişli fiillerin yüklem oldukları cümlelerde nesne kullanılmayabilir. Nesnenin kullanılmaması fiilin geçişliliğini etkilemez. Yüklem geçişli olduğu hal-de nesne kullanılmamış olur. İstenirse, cümleye nesne eklenebilir.
Yıllar önce satmıştık. > Bu cümlede nesne yoktur.
Ancak istersek, "Yıllar önce evimizi satmıştık." şeklinde nesne ekleriz. Çünkü, "satmak" fiili geçişlidir.
ÖR: SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem geçişli bir fiil olduğu halde nesne kullanılmamıştır?
A) Dikkatli bakmayınca fark göremezsiniz.
B) Dikkatli bakmayınca fark bulamazsınız.
C) Dikkatli bakmayınca farkına varamazsınız.
D) Dikkatli bakmayınca farkında olamazsınız.
E) Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
ÇÖZÜM: A ve B seçeneklerinde "fark" sözcüğü nesnedir. Nesnesi olmayan cümleler C, D, E seçenekleridir. Bunlardan C ve D'deki "farkına varamamak, farkında olamamak" bileşik fiilleri geçişsizdir; "neyi, kimi" sorularına cevap vermez. Bu nedenle cümlelerde nesne kullanılamaz. Oysa E seçeneğinde "fark edememek" fiili nesne ile de kullanılabilen (Onu fark edemezsiniz.) yani geçişli olan fakat kullanıldığı bu cümlede nesne almamış geçişli bir fiildir.
Yanıt E
2. Geçişsiz Çatılı Fiiller
Nesne alamayan, yani yüklem oldukları cümlelerde, istense de, nesne kullanılamayan fiillerdir. Bu fiiller "neyi, kimi" sorularına cevap veremezler; öznenin yaptığı iş başka bir varlığı etkilemez, kendi üzerinde kalır.
darıl-
sevin-
doy-
üzül-
ağla-
bayıl-
Konuşulanlara kulak asmazdı.
Yüklem - geçişsiz
Neyi kulak asmamak? => cevap yok.
UYARI:
Bazı fiiller, bulundukları cümledeki anlamlarına göre geçişli veya geçişsiz olabilirler.
Gezmek, çalmak, yüzmek, sürmek, geçmek...
Dereyi zorla geçtik.
Nesne Geçişli fiil
Ben ondan geçtim.
Geçişsiz fiil
Deriyi yüzeceksin,
Nesne Geçişli fiil
Biraz bu koyda yüzeceğiz.
Geçişsiz fiil
örnek SORU: Aşağıdaki fiillerden hangisi bir cümlede yüklem olarak kullanılırsa o cümlede nesne kullanılamaz?
A) Yıkamak B) Kesmek C) Onarmak D) Açmak E) Dirilmek
ÇÖZÜM:
"Neyi, kimi" sorularına cevap verebilen fiiller geçişlidir, yüklem olarak kullanıldıkları cümlelerde nesne bulundurulabilir. Bu açıdan değerlendirirsek A, B, C, D seçeneklerindeki "yıkamak, kesmek, onarmak, açmak" fiillerinin geçişli olduğu anlaşılmaktadır. Oysa E'deki "dirilmek" fiili geçişsizdir.
Yanıt E
3. Ettirgen ve Oldurgan Çatılı Fiiller
Ettirgenlik ve oldurganlık ekleri "-(i)t, -(i)r, -tir" ekleridir. Bu ekleri alan bir fiil mutlaka geçişli çatılıdır. Biz bu fiillerin ettirgen mi, oldurgan mı olduğunu anlayabilmek için ekten önceki durumu kontrol etmeliyiz.
oldurgan fiil
******Geçişsiz fiil tabanlarına "-(i)t, -(i)r, -tir" ekleri getirilerek geçişlilik özelliği kazandırılabilir. Böyle fiillere "OLDURGAN" fiiller denir.*****
(Geçişsiz fiil) + (-it, -ir, -tir) = oldurgan fiil
Geçişsiz
kaç-
ağla-
öl-
Oldurgan
kaç - ır-
ağla-t-
öl -dür-
ettirgen fiil
*********Geçişli fiil tabanlarına "➪ ➪-(i)t, -(i)r, -tir" ekleri getirilerek geçişliliğin derecesi artırılabilir. Böyle fiillere "ETTİRGEN" fiiller denir.************
Geçişli
çöz-
yıka-
kır-
Ettirgen
çöz - dür -
yıka-t-
kır-dır-
**********UYARI:Ettirgen fiillerle oldurgan fiiller aynı eklerle oluş-turulduğundan bunları birbirine karıştırmamalıyız. "-it, -ir, -tir" eklerinden birini alan fiil ya oldurgan ya da ettirgendir. Özneleri yapıcı olanlara oldurgan; yaptırıcı olanlara ettirgen deriz.******
–t
Geçişli fiil + –r = geçişli fiil = ettirgen çatı
–tir
–t
Geçişsiz fiil + –r = geçişli fiil = oldurgan çatı
–tir
Doktor hastasını bayıl - t - tı.
Yapıcı özne Nesne Oldurgan fiil
Dedem bütün eşyalarını bana taşı - t - tı.
Yaptırıcı özne Nesne Ettirgen fiil
Çocuk bahçedeki yılanı öldürdü.
Bu cümledeki öldürdü fiilinde –dır fiilden fiil yapma eki olduğu için bu fiil ya ettirgendir ya da oldurgan. Bunu anlayabilmek için –dır ekini çıkardıktan sonra fiilin geçişli mi geçişsiz mi olduğuna bakmalıyız. Bu cümlede –dır eki çıktıktan sonra geriye kalan öldü fiili onu öldü kalıbıyla kullanılamadığı için yani neyi, kimi sorularına cevap verip –i hal eki alamadığı için geçişsizdir. Dolayısıyla öldürdü fiili geçişsiz çatılı bir fiile (öldü) –dür eki getirilerek geçişli yapıldığı için oldurgan çatılı bir fiildir.
Fiillerin geçişlilik derecesi, kullanılan eklerle artı➪ ➪rılabilir:
Bazı fiiller aldıkları eklerle geçişli (oldurgan) olur➪ ➪ken yapılarında değişiklik olur.
Gelmek < – gel - dir - mek < getirmek
Gitmek < – git - tir - mek < götürmek
Yani getirmek fiilinin kökü gel–, götürmek fiilinin kökü git– tir.
DEVAMI İÇİN FİİLDE ÇATI ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI İÇİN TIKLAAAA
FİİLLERDE ÇATI
(Özne - Yüklem, Nesne - Yüklem İlişkisi)
Fiillerin özne ve nesnelerine göre yansıttıkları anlam özelliklerine çatı denir. Fiiller çatı bakımından iki grupta incelenir:
DİKKATTT:
Değerli takipçilerimiz.. bir konuyu en iyi şekilde öğrenmenin ilk kuralı konu ile alakalı kavram haritasını ve tabloyu ezberlemektir.. bu yüzden aşağıdaki tabloyu muhakkak ezberleyinizzz.
BU SAYFADA NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİL ÇATILARI YER ALMAKTA....
ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN FİİLDE ÇATILAR İÇİN TIKLA
Çatı ile ilgili özellikler:
1. Çatı, yüklemi fiil olan sözcüklerde aranır yani isimlerin yüklem oldukları cümlelerde çatı özelliği söz konusu değildir.
2. Yüklem fiilse yüklem üzerinde özel çatı eki –l, –n, –ş (özne-yüklem); –t, –r, –tir (nesne-yüklem) çatı eki olup olmadığına bakmalıyız.
ÖR: SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?
A) Kristalleri parlatabilmek için birkaç çeşit sıvı aldım.
B) Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın "Çocuk ve Allah" isimli eserini okudum.
C) İçimi kemiren o düşüncelerden de kurtuldum.
D) İş yerinden en geç ayrılan ekip, bizdik.
E) Cümlelerimi sizin anlayabileceğiniz düzeyde oluşturdum.
ÇÖZÜM: A, B, C, E seçeneklerinde yüklemler fiil olduğu için çatı söz konusudur. D seçeneğinde ise yüklem zamirden oluştuğu için bu cümlede çatı aranmaz.
Yanıt D
A) Nesnelerine Göre Fiil Çatıları :
(Nesne - yüklem İlişkisi )
1. Geçişli Çatılı Fiiller
Nesne alabilen, yani yüklem olarak kullanıldıkları cümlelerde, istenirse, nesne bulundurulabilen fiillerdir. "Neyi, kimi" sorularına cevap verebilirler. Öznenin yaptığı iş, bir varlık üzerinde gerçekleşir.
****NOT: "Onu" sözcüğü alabilen fiiller, geçişli çatılıdır.***
Doldurmak > Neyi doldurmak? Bardağı Nesne
Okşamak > Kimi okşamak? => Çocuğu Nesne
Yırtmak > Neyi yırtmak? => Parayı Nesne
Taşımak, silmek, kırmak, boyamak, seyretmek, ütülemek, dikmek... gibi fiiller onu sözcüğünü alabildiği için geçişlidir.
UYARI: Dikkat en çok karıştırılan nokta burası....
Geçişli fiillerin yüklem oldukları cümlelerde nesne kullanılmayabilir. Nesnenin kullanılmaması fiilin geçişliliğini etkilemez. Yüklem geçişli olduğu hal-de nesne kullanılmamış olur. İstenirse, cümleye nesne eklenebilir.
Yıllar önce satmıştık. > Bu cümlede nesne yoktur.
Ancak istersek, "Yıllar önce evimizi satmıştık." şeklinde nesne ekleriz. Çünkü, "satmak" fiili geçişlidir.
ÖR: SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem geçişli bir fiil olduğu halde nesne kullanılmamıştır?
A) Dikkatli bakmayınca fark göremezsiniz.
B) Dikkatli bakmayınca fark bulamazsınız.
C) Dikkatli bakmayınca farkına varamazsınız.
D) Dikkatli bakmayınca farkında olamazsınız.
E) Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
ÇÖZÜM: A ve B seçeneklerinde "fark" sözcüğü nesnedir. Nesnesi olmayan cümleler C, D, E seçenekleridir. Bunlardan C ve D'deki "farkına varamamak, farkında olamamak" bileşik fiilleri geçişsizdir; "neyi, kimi" sorularına cevap vermez. Bu nedenle cümlelerde nesne kullanılamaz. Oysa E seçeneğinde "fark edememek" fiili nesne ile de kullanılabilen (Onu fark edemezsiniz.) yani geçişli olan fakat kullanıldığı bu cümlede nesne almamış geçişli bir fiildir.
Yanıt E
2. Geçişsiz Çatılı Fiiller
Nesne alamayan, yani yüklem oldukları cümlelerde, istense de, nesne kullanılamayan fiillerdir. Bu fiiller "neyi, kimi" sorularına cevap veremezler; öznenin yaptığı iş başka bir varlığı etkilemez, kendi üzerinde kalır.
darıl-
sevin-
doy-
üzül-
ağla-
bayıl-
Konuşulanlara kulak asmazdı.
Yüklem - geçişsiz
Neyi kulak asmamak? => cevap yok.
UYARI:
Bazı fiiller, bulundukları cümledeki anlamlarına göre geçişli veya geçişsiz olabilirler.
Gezmek, çalmak, yüzmek, sürmek, geçmek...
Dereyi zorla geçtik.
Nesne Geçişli fiil
Ben ondan geçtim.
Geçişsiz fiil
Deriyi yüzeceksin,
Nesne Geçişli fiil
Biraz bu koyda yüzeceğiz.
Geçişsiz fiil
örnek SORU: Aşağıdaki fiillerden hangisi bir cümlede yüklem olarak kullanılırsa o cümlede nesne kullanılamaz?
A) Yıkamak B) Kesmek C) Onarmak D) Açmak E) Dirilmek
ÇÖZÜM:
"Neyi, kimi" sorularına cevap verebilen fiiller geçişlidir, yüklem olarak kullanıldıkları cümlelerde nesne bulundurulabilir. Bu açıdan değerlendirirsek A, B, C, D seçeneklerindeki "yıkamak, kesmek, onarmak, açmak" fiillerinin geçişli olduğu anlaşılmaktadır. Oysa E'deki "dirilmek" fiili geçişsizdir.
Yanıt E
3. Ettirgen ve Oldurgan Çatılı Fiiller
Ettirgenlik ve oldurganlık ekleri "-(i)t, -(i)r, -tir" ekleridir. Bu ekleri alan bir fiil mutlaka geçişli çatılıdır. Biz bu fiillerin ettirgen mi, oldurgan mı olduğunu anlayabilmek için ekten önceki durumu kontrol etmeliyiz.
oldurgan fiil
******Geçişsiz fiil tabanlarına "-(i)t, -(i)r, -tir" ekleri getirilerek geçişlilik özelliği kazandırılabilir. Böyle fiillere "OLDURGAN" fiiller denir.*****
(Geçişsiz fiil) + (-it, -ir, -tir) = oldurgan fiil
Geçişsiz
kaç-
ağla-
öl-
Oldurgan
kaç - ır-
ağla-t-
öl -dür-
ettirgen fiil
*********Geçişli fiil tabanlarına "➪ ➪-(i)t, -(i)r, -tir" ekleri getirilerek geçişliliğin derecesi artırılabilir. Böyle fiillere "ETTİRGEN" fiiller denir.************
Geçişli
çöz-
yıka-
kır-
Ettirgen
çöz - dür -
yıka-t-
kır-dır-
**********UYARI:Ettirgen fiillerle oldurgan fiiller aynı eklerle oluş-turulduğundan bunları birbirine karıştırmamalıyız. "-it, -ir, -tir" eklerinden birini alan fiil ya oldurgan ya da ettirgendir. Özneleri yapıcı olanlara oldurgan; yaptırıcı olanlara ettirgen deriz.******
–t
Geçişli fiil + –r = geçişli fiil = ettirgen çatı
–tir
–t
Geçişsiz fiil + –r = geçişli fiil = oldurgan çatı
–tir
Doktor hastasını bayıl - t - tı.
Yapıcı özne Nesne Oldurgan fiil
Dedem bütün eşyalarını bana taşı - t - tı.
Yaptırıcı özne Nesne Ettirgen fiil
Çocuk bahçedeki yılanı öldürdü.
Bu cümledeki öldürdü fiilinde –dır fiilden fiil yapma eki olduğu için bu fiil ya ettirgendir ya da oldurgan. Bunu anlayabilmek için –dır ekini çıkardıktan sonra fiilin geçişli mi geçişsiz mi olduğuna bakmalıyız. Bu cümlede –dır eki çıktıktan sonra geriye kalan öldü fiili onu öldü kalıbıyla kullanılamadığı için yani neyi, kimi sorularına cevap verip –i hal eki alamadığı için geçişsizdir. Dolayısıyla öldürdü fiili geçişsiz çatılı bir fiile (öldü) –dür eki getirilerek geçişli yapıldığı için oldurgan çatılı bir fiildir.
Fiillerin geçişlilik derecesi, kullanılan eklerle artı➪ ➪rılabilir:
Bazı fiiller aldıkları eklerle geçişli (oldurgan) olur➪ ➪ken yapılarında değişiklik olur.
Gelmek < – gel - dir - mek < getirmek
Gitmek < – git - tir - mek < götürmek
Yani getirmek fiilinin kökü gel–, götürmek fiilinin kökü git– tir.
DEVAMI İÇİN FİİLDE ÇATI ÖZNESİNE GÖRE FİİL ÇATILARI İÇİN TIKLAAAA
Yorum Gönder